เสริมความจำ บำรุงสุขภาพสมอง

โดย นายแพทย์สมบูรณ์ รุ่งพรชัย

ไม่ว่าคุณจะตั้งใจเรียน ตั้งใจทำงาน หรือตั้งใจสร้างครอบครัว เพื่อให้ชีวิตประสบความสำเร็จและมีความสุขมากแค่ไหน แต่จะเป็นอย่างไรถ้าเมื่อความสำเร็จนั้นมาถึง แต่คุณกลับจำอะไรไม่ได้! ภาวะสมองเสื่อมเป็นเรื่องที่ป้องกันได้ด้วยตัวคุณเอง สารอาหารที่มีคุณสมบัติเสริมการทำงานของสมองก็อาจเป็นตัวช่วยได้อีกทางหนึ่ง โดยเฉพาะในภาวะที่สมองเผชิญกับความเครียดและภาวะร่างกายเจ็บป่วย สารอาหารที่สำคัญ ได้แก่ สารสกัดจากโสมทะเลทราย สารสกัดจากใบแป๊ะก๊วย สารสกัดจากใบบัวบก และน้ำมันปลา

แค่สมองทำงานได้ ก็เพียงพอแล้วหรือ

สมองที่ใช้งานสม่ำเสมอจะสะสมประสบการณ์ ความคิดและความจำมากขึ้นเรื่อยๆ ทำให้เราใช้ชีวิตได้ฉลาดขึ้น และสร้างสรรค์งานใหม่ๆ ได้ แต่หากระบบสมองทำงานได้ไม่สมบูรณ์ ย่อมส่งผลต่อการดำรงชีวิตโดยตรง ความสุข ความปลอดภัย และสติปัญญาย่อมลดลง ทำให้คุณภาพชีวิตแย่ลงทั้งตัวคุณเองและคนใกล้ตัวก็จะได้รับผลกระทบไปด้วย

หลักการทำงานของสมอง

สมองเป็นอวัยวะสำคัญ มีน้ำหนักเฉลี่ยประมาณ 1.5 กิโลกรัม ประกอบด้วยเซลล์สมองประมาณ 86,000 ล้านเซลล์ แต่ละเซลล์จะทำงานประสานกันอย่างเป็นระบบ เซลล์สมอง 1 เซลล์ สามารถเชื่อมต่อกับเซลล์อื่นได้ถึง 10,000 เซลล์ โดยเซลล์สมองจะยื่นระยางเซลล์ออกเพื่อติดต่อกับเซลล์ที่อยู่ใกล้และไกล ซึ่งทำงานด้วยกระแสประจุไฟฟ้าเพื่อใช้เวลาน้อยที่สุด และปลายเซลล์จะติดต่อกันด้วยสารสื่อประสาทซึ่งเป็นการหลั่งสารสื่อประสาทเพื่อส่งต่อให้เซลล์ถัดไปทำงานต่อเนื่อง

กลไกการจัดเก็บความทรงจำของสมอง แบ่งเป็น 3 ส่วน คือ

เก็บเป็นความทรงจำ (Memory)

สมองจะเริ่มเก็บข้อมูลที่ร่างกายรับรู้ก่อน จากนั้นจึงส่งต่อข้อมูลทั้งหมดไปยังสมองส่วนที่สองซึ่งทำหน้าที่ประมวลข้อมูลที่ได้รับเก็บเป็นความจำและส่งต่อไปยังสมองเก็บความทรงจำระยะสั้น (Short memory) ก่อน ในระยะนี้ ความทรงจำบางส่วนอาจสูญหายไปได้ในระหว่างการส่งต่อข้อมูล

กลั่นกรองส่วนสำคัญ (Focus)

เป็นกลไกการทำงานของสมองที่คัดเลือกส่วนความจำที่สำคัญๆ เพื่อเก็บเข้าสมองส่วนความจำระยะยาว แบ่งแยกตามชนิดความจำในสมองแต่ละส่วนอย่างเป็นระบบ

เรียกความทรงจำ (Recall)

สมองสามารถเรียกความทรงจำจากส่วนที่บันทึกเก็บไว้ ออกมาใช้อย่างมีประสิทธิภาพ ข้อมูลที่ถูกดึงมาใช้จะเข้าสู่การทบทวนและบันทึกเข้าสมองอย่างแม่นยำอยู่เสมอ ข้อมูลส่วนที่ไม่ได้เรียกมาใช้บางส่วนก็จะมีการลืมหรือลดรายละเอียดมากยิ่งขึ้น

การทำงานที่สมบูรณ์ทั้ง 3 ส่วน จะทำให้เรานำประสบการณ์ต่างๆ มาใช้งานได้ ทำให้ไม่ทำผิดซ้ำๆ ควบคุมความคิด และอารมณ์ตอบสนองอย่างเหมาะสมได้ แต่เมื่อสมองเริ่มเสื่อมจะมีอาการจากความจำระยะสั้นก่อน เมื่อเสื่อมมากขึ้น ก็จะเริ่มเสียการโฟกัส ค่อยๆ เสียความทรงจำระยะยาว และลุกลามสู่การเสียการ Recall ซึ่งทำให้เกิดอาการเสียความทรงจำทั้งระยะสั้นและระยะยาว ตลอดจนกระทบกระบวนการคิด วิเคราะห์ และอารมณ์อย่างต่อเนื่อง

สารอาหารที่ช่วยดูแลสมองและความจำ

ภาวะสมองเสื่อมเป็นเรื่องที่ป้องกันได้ด้วยตัวคุณเอง สารอาหารที่มีคุณสมบัติเสริมการทำงานสมองก็เป็นตัวช่วยได้อีกทางหนึ่ง โดยเฉพาะในภาวะที่สมองเผชิญกับความเครียดและในภาวะที่ร่างกายเจ็บป่วย สารอาหารที่สำคัญ ได้แก่

1. สารสกัดจากโสมทะเลทราย หรือ ซิสแทนเช (Cistanche)

พืชชนิดนี้มีประวัติศาสตร์อันยาวนานในการแพทย์แผนจีน ซิสแทนเชมีไฟโตนิวเทรียนท์ ไกลโคไซด์ (glycosides) ที่ช่วยเสริมสุขภาพสมองดังนี้

• ช่วยเสริมการทำงานของสมอง ให้สามารถนึกได้ (Recall) จำดี (Memory) มีโฟกัส (Focus)
• มีฤทธิ์เป็นสารต้านอนุมูลอิสระและลดการอักเสบที่เนื้อสมองอย่างมีประสิทธิภาพ
• ช่วยเพิ่มสารสื่อประสาท ทำให้เซลล์สมองติดต่อสื่อสารกันได้อย่างมีประสิทธิภาพ และช่วยให้เซลล์สมองเกิดใหม่พัฒนาเข้าสู่ช่วงเต็มวัย
• ช่วยกระตุ้นสารบีดีเอ็นเอฟ (BDNF: Brain Derived Neurotropic Factor) ในร่างกาย ซึ่งสารนี้ทำหน้าที่ฟื้นฟูการทำงานของเซลล์สมองและอาจช่วยชะลอภาวะสมองเสื่อมได้

จากการทดสอบในอาสาสมัครที่มีสุขภาพดี พบว่าการได้รับซิสแทนเช 300 มิลลิกรัมต่อวัน ทุกวันติดต่อกัน อย่างน้อย 6 สัปดาห์ ช่วยเพิ่มประสิทธิภาพความจำ การมีโฟกัส และการเรียกคืนความจำได้

2. สารสกัดจากแป๊ะก๊วย (Ginko Biloba)

สารกิงโกไลด์ (ginkgolide) ป้องกันหลอดเลือดสมองตีบ กระตุ้นการไหลเวียนเลือดในสมอง ช่วยฟื้นฟูเซลล์สมองที่บกพร่องจากการใช้สมองหนัก และเสริมความจำระยะสั้น

3. สารสกัดจากใบบัวบก (Centella Asiatica)

ช่วยเสริมความจำ โดยเฉพาะเมื่อร่วมกับสารอาหารบำรุงสมองอื่นๆ

4. น้ำมันปลา (Fish Oil)

กรดไขมันโอเมก้า-3 ซึ่งช่วยชะลอการอักเสบ ตัวการเร่งความเสื่อมในเนื้อสมอง จึงช่วยเสริมความจำ ทั้งยังให้สารอาหารที่สำคัญต่อเซลล์สมองโดยตรงอีกด้วย